Komar z wirusem Usutu w Polsce. Czy mamy się czego bać?

W Polsce po raz pierwszy wykryto komara zakażonego wirusem Usutu. Informacja ta wzbudziła zainteresowanie nie tylko w środowiskach naukowych, ale również wśród zwykłych obywateli. Czy nowy wirus stanowi zagrożenie dla zdrowia publicznego? Czym właściwie jest Usutu, jakie niesie ryzyko i co możemy zrobić, by się chronić?

Nowy trop w polskich komarach: wirus Usutu zidentyfikowany

Wirus Usutu (USUV) został po raz pierwszy wykryty w Polsce u zimującego komara złapanego w okolicach Poznania. O odkryciu poinformował zespół naukowców z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, którzy od kilku lat prowadzą badania nad patogenami przenoszonymi przez komary. To pierwszy przypadek potwierdzający obecność tego wirusa na terenie naszego kraju.

Znalezienie komara z wirusem Usutu jest dowodem na to, że patogen ten przedostał się już do Polski i może zacząć się rozprzestrzeniać, szczególnie że sprzyjają temu zmiany klimatyczne oraz coraz cieplejsze i wilgotniejsze lata.

Co to jest wirus Usutu?

Wirus Usutu to arbowirus z rodziny Flaviviridae – tej samej, do której należą znane i groźne wirusy jak dengue, wirus Zachodniego Nilu czy japońskie zapalenie mózgu. Po raz pierwszy został zidentyfikowany w Ugandzie w 1959 roku, a jego nazwa pochodzi od rzeki Usutu. Od początku XXI wieku coraz częściej pojawiał się w Europie – najpierw we Włoszech, a potem m.in. w Niemczech, Austrii, Czechach, na Węgrzech czy we Francji.

Wirus atakuje przede wszystkim ptaki, w szczególności drozdy i kosy, i to właśnie ich nagłe wymieranie często jest pierwszym sygnałem, że patogen pojawił się na danym obszarze. Jednak z roku na rok notuje się również coraz więcej przypadków zakażenia u ludzi.

Jak dochodzi do zakażenia?

Podobnie jak w przypadku innych arbowirusów, głównym wektorem przenoszącym Usutu są komary. Zakażenie następuje, gdy komar, który wcześniej ugryzł zakażonego ptaka, ugryzie człowieka. To klasyczny model transmisji: ptak – komar – człowiek.

W Polsce obecnie nie stwierdzono przypadków zakażenia człowieka, ale eksperci ostrzegają, że jest to tylko kwestia czasu. Wirus już krąży w populacji komarów, więc wraz ze wzrostem ich liczby latem i wczesną jesienią, ryzyko transmisji na ludzi będzie rosnąć.

Jakie są objawy zakażenia wirusem Usutu?

Zakażenie u większości osób przebiega bezobjawowo albo bardzo łagodnie. Objawy, jeśli się pojawiają, mogą przypominać grypę lub przeziębienie:

• gorączka,

• ból głowy,

• bóle mięśni i stawów,

• wysypka,

• ogólne osłabienie.

Jednak w niektórych przypadkach, zwłaszcza u osób z osłabionym układem odpornościowym lub u seniorów, wirus może wywołać znacznie poważniejsze skutki:

• zapalenie mózgu,

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,

• drgawki,

• utratę świadomości,

• śpiączkę.

Zgony spowodowane wirusem Usutu są rzadkie, ale zostały już odnotowane w krajach Europy Zachodniej.

Dlaczego naukowcy są zaniepokojeni?

Choć Usutu nie jest jeszcze tak znany jak wirus Zachodniego Nilu, naukowcy z Europy coraz częściej apelują o jego systematyczne monitorowanie. Po pierwsze – patogen ten może łatwo się rozprzestrzeniać w cieplejszym klimacie. Po drugie – komary żyjące w Polsce, takie jak Culex pipiens (komar brzęczący), są zdolne do jego przenoszenia. Po trzecie – wirus może mutować i w przyszłości zwiększyć swoją zjadliwość.

Eksperci z poznańskiego zespołu badawczego alarmują: „To pierwszy potwierdzony przypadek wirusa Usutu u komara w Polsce, ale z pewnością nie ostatni. Konieczne są dalsze badania, monitoring populacji komarów i edukacja społeczeństwa”.

Jakie regiony Polski są najbardziej zagrożone?

Chociaż wirus został wykryty w okolicach Poznania, nie oznacza to, że zagrożenie dotyczy tylko Wielkopolski. Komary są mobilne i łatwo przenoszone przez ludzi, samochody, pociągi czy nawet silne wiatry. Szczególnie zagrożone są:

• tereny nad rzekami i jeziorami,

• duże miasta z rozbudowaną infrastrukturą wodno-kanalizacyjną,

• ogródki działkowe, parki miejskie i lasy.

Wszystkie te miejsca to idealne środowiska dla komarów – zwłaszcza w cieplejsze miesiące.

Czy mamy do czynienia z epidemią?

Nie. Na chwilę obecną w Polsce nie odnotowano żadnego potwierdzonego przypadku zakażenia człowieka wirusem Usutu. Mówimy jedynie o pierwszym przypadku wykrycia wirusa w komarze. To jednak wyraźny sygnał ostrzegawczy – dokładnie tak samo rozpoczynały się problemy z wirusem Zachodniego Nilu w Europie Zachodniej.

Jeśli nie podejmiemy działań zapobiegawczych, scenariusz z Włoch czy Niemiec może się powtórzyć.

Jak się chronić przed zakażeniem wirusem Usutu?

Najważniejszą bronią w walce z chorobami przenoszonymi przez komary jest profilaktyka. Oto zalecenia:

1. Unikaj ugryzień komarów

• używaj repelentów na bazie DEET, ikarydyny lub olejku z eukaliptusa cytrynowego,

• zakładaj długie rękawy i spodnie w porach aktywności komarów (rano i wieczorem),

• unikaj przebywania na terenach wilgotnych i zarośniętych po zmroku.

2. Likwiduj miejsca lęgowe

• opróżniaj pojemniki z wodą stojącą w ogrodzie (np. wiadra, donice),

• regularnie czyść rynny i zbiorniki deszczówki,

• przykrywaj beczki i poidła dla zwierząt.

3. Zabezpiecz okna i drzwi

• montuj siatki przeciwko owadom,

• używaj moskitier, zwłaszcza w sypialniach dzieci i osób starszych.

4. Monitoruj zdrowie po ugryzieniu

• jeśli po ugryzieniu komara pojawią się objawy grypopodobne, skonsultuj się z lekarzem,

• nie ignoruj problemów neurologicznych – w takich przypadkach konieczna może być hospitalizacja.

Czy planowane są działania rządowe?

Na razie nie ma zapowiedzi ogólnopolskich działań związanych z wirusem Usutu. Jednak lokalne władze w niektórych województwach (Wielkopolskie, Zachodniopomorskie, Mazowieckie) mogą w najbliższym czasie zintensyfikować opryski przeciw komarom i wdrożyć programy informacyjne. Należy jednak pamiętać, że masowe opryski mają swoje minusy – zabijają także pożyteczne owady i mogą być szkodliwe dla środowiska.

Eksperci apelują, by działania były przemyślane i oparte na danych naukowych, a nie emocjonalnych decyzjach.

Czy inne kraje mają już problemy z wirusem Usutu?

Tak. W ostatnich latach:

• Włochy: Odnotowano kilkadziesiąt przypadków zapalenia mózgu wywołanego wirusem Usutu.

• Niemcy: Setki martwych ptaków, kilkanaście potwierdzonych przypadków u ludzi.

• Austria, Francja, Węgry: Wzrastająca liczba zakażeń wśród dzikiego ptactwa i pojedyncze przypadki u ludzi.

Wszystko wskazuje na to, że Usutu powoli rozprzestrzenia się na całą Europę Środkową.

Czy Usutu jest groźniejszy od innych wirusów przenoszonych przez komary?

Nie, ale to nie znaczy, że można go lekceważyć. W porównaniu z dengą czy chikungunyą, wirus Usutu ma znacznie mniejszą śmiertelność i niższą zaraźliwość. Jednak jego największym problemem jest fakt, że długo może pozostawać niewykryty – zarówno w populacji komarów, jak i u ludzi – aż do momentu, gdy wystąpią poważne objawy neurologiczne.

Co dalej? Polska potrzebuje systemowego podejścia

Eksperci zgodnie twierdzą: Polska powinna wdrożyć krajowy program monitorowania patogenów przenoszonych przez komary. Powinien on obejmować:

• regularne badania komarów w różnych województwach,

• analizę populacji ptaków i ich stanu zdrowia,

• kampanie edukacyjne dla mieszkańców,

• wsparcie dla lekarzy i służb sanitarno-epidemiologicznych.

Bez działań prewencyjnych możemy znaleźć się w sytuacji, w której patogen zadomowi się w naszej faunie i stanie się poważnym zagrożeniem dla zdrowia publicznego.

Podsumowanie

Komar z wirusem Usutu w Polsce to pierwszy sygnał ostrzegawczy, który nie może zostać zignorowany. Choć obecnie ryzyko dla zdrowia publicznego jest niewielkie, zmiany klimatyczne, wzrost populacji komarów oraz brak systemowego monitoringu mogą doprowadzić do szybkiego rozprzestrzeniania się wirusa.

To idealny moment, by zareagować – nie strachem, ale wiedzą, nauką i odpowiedzialnym działaniem.