🧠 Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego 2025

Temat: „Zdrowie psychiczne w sytuacjach kryzysowych”

10 października obchodzony jest Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego (World Mental Health Day), ustanowiony w 1992 roku przez Światową Federację Zdrowia Psychicznego (World Federation for Mental Health – WFMH) i wspierany przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Celem tego dnia jest zwiększenie świadomości społecznej na temat znaczenia zdrowia psychicznego oraz promowanie działań na rzecz jego ochrony i profilaktyki zaburzeń psychicznych.

🧩 Zdrowie psychiczne – definicja i znaczenie

Zgodnie z definicją WHO, zdrowie psychiczne to stan dobrostanu, w którym jednostka realizuje własny potencjał, potrafi radzić sobie ze stresem życia codziennego, pracować produktywnie oraz wnosić wkład w życie swojej społeczności. Oznacza to nie tylko brak choroby psychicznej, ale także wysoki poziom funkcjonowania emocjonalnego, poznawczego i społecznego.

Zdrowie psychiczne jest integralnym składnikiem zdrowia ogólnego człowieka, wpływającym zarówno na biologiczne funkcje organizmu, jak i na procesy poznawcze, emocjonalne oraz społeczne. Zaburzenia w tym obszarze prowadzą do znacznego obniżenia jakości życia, ograniczenia zdolności adaptacyjnych, a w skrajnych przypadkach – do wykluczenia społecznego.

⚠️ Sytuacje kryzysowe jako czynniki ryzyka

Tegoroczne hasło „Zdrowie psychiczne w sytuacjach kryzysowych” zwraca uwagę na psychologiczne skutki traumatycznych wydarzeń, takich jak wojny, katastrofy naturalne, pandemie, migracje przymusowe czy kryzysy ekonomiczne. Wydarzenia te stanowią silne stresory, które mogą przekraczać indywidualne możliwości radzenia sobie i prowadzić do zaburzeń psychicznych – zwłaszcza zaburzeń lękowych, depresji, zespołu stresu pourazowego (PTSD) czy zaburzeń adaptacyjnych.

Badania psychologiczne wykazują, że długotrwały stres o wysokim natężeniu powoduje zmiany w funkcjonowaniu osi podwzgórze–przysadka–nadnercza (HPA), prowadząc do deregulacji hormonalnej i zaburzeń neurochemicznych w mózgu. U osób narażonych na traumę obserwuje się obniżony poziom serotoniny i dopaminy, co przekłada się na pogorszenie nastroju, zaburzenia snu i koncentracji.

🧠 Znaczenie wsparcia psychologicznego i społecznego

W kontekście kryzysów społecznych i globalnych WHO podkreśla konieczność rozwijania systemów wsparcia psychicznego i psychospołecznego (Mental Health and Psychosocial Support – MHPSS). Skuteczna interwencja powinna obejmować:

natychmiastową pomoc emocjonalną w sytuacjach traumatycznych,
długofalową terapię psychologiczną i psychiatryczną,
edukację i profilaktykę,
wzmacnianie sieci wsparcia społecznego – rodziny, szkoły, środowiska pracy.

Psychologia w służbie społeczeństwa – jak nauka pomaga chronić zdrowie psychiczne

Z badań (m.in. Lancet Psychiatry, 2023) wynika, że szybki dostęp do pomocy psychologicznej po zdarzeniu traumatycznym redukuje ryzyko rozwoju PTSD nawet o 60%. Wczesna interwencja, psychoedukacja i stabilne relacje społeczne są kluczowe dla przywrócenia równowagi psychicznej.

📚 Dostępne formy pomocy i interwencji w Polsce

W Polsce system wsparcia psychicznego jest realizowany m.in. poprzez Centra Zdrowia Psychicznego (CZP) oraz poradnie zdrowia psychicznego finansowane przez NFZ. W Świnoujściu i województwie zachodniopomorskim funkcjonują programy wsparcia dla osób w kryzysie emocjonalnym i ich rodzin:

Dodatkowo można korzystać z całodobowych, bezpłatnych numerów wsparcia psychicznego:

116 123 – Telefon zaufania dla dorosłych w kryzysie emocjonalnym
22 635 09 54 – Telefon dla osób starszych i ich rodzin
800 120 226 – Policyjny telefon w sprawie przemocy w rodzinie
22 484 88 01 – Antydepresyjny telefon zaufania Fundacji ITAKA

Lista placówek psychiatrycznych dostępna jest na stronie pacjent.gov.pl.

🔬 Nauka o zdrowiu psychicznym a rozwój społeczny

Z punktu widzenia nauk społecznych i medycznych, zdrowie psychiczne stanowi czynnik warunkujący rozwój społeczeństw. Populacje o wysokim poziomie dobrostanu psychicznego charakteryzują się większą produktywnością, innowacyjnością i zdolnością do tworzenia stabilnych więzi społecznych.

Raport WHO z 2024 roku wskazuje, że każda złotówka zainwestowana w profilaktykę zdrowia psychicznego przynosi czterokrotny zwrot ekonomiczny w postaci zmniejszenia absencji zawodowej, zwiększenia efektywności pracy i obniżenia kosztów leczenia somatycznego.

Psychologia pozytywna podkreśla również znaczenie rezyliencji psychicznej (psychological resilience), czyli zdolności jednostki do adaptacji i regeneracji po doświadczeniu stresu. Rozwijanie tej cechy poprzez edukację emocjonalną, techniki mindfulness i aktywność fizyczną stanowi jedno z kluczowych działań w profilaktyce zaburzeń psychicznych.

💡 Edukacja i profilaktyka

Narodowy Fundusz Zdrowia prowadzi projekty edukacyjne promujące profilaktykę zdrowia psychicznego, w tym kampanię „Zadbaj o dobrostan psychiczny”, dostępną w ramach Akademii NFZ:
👉 Zadbaj o dobrostan psychiczny

Regularne działania edukacyjne – warsztaty, webinary, kampanie społeczne – mają na celu zmniejszenie stygmatyzacji osób z zaburzeniami psychicznymi oraz uświadamianie społeczeństwa, że zdrowie psychiczne nie jest słabością, lecz elementem zdrowia publicznego.

🧬 Wnioski i perspektywy badawcze

Współczesna psychiatria i psychologia kliniczna koncentrują się coraz bardziej na biopsychospołecznym modelu zdrowia psychicznego, łączącym czynniki genetyczne, neurobiologiczne, środowiskowe i kulturowe. Coraz większe znaczenie zyskują badania nad neuroplastycznością mózgu, mikrobiotą jelitową a emocjami oraz wpływem cyfrowych technologii na funkcjonowanie psychiczne człowieka.

W dobie globalnych kryzysów – od zmian klimatycznych po konflikty zbrojne – troska o zdrowie psychiczne staje się priorytetem polityki zdrowotnej i społecznej.

📖 Podsumowanie

Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego przypomina, że nie istnieje zdrowie bez zdrowia psychicznego. W dobie rosnących napięć i niepewności globalnej, inwestowanie w profilaktykę, edukację emocjonalną i dostęp do terapii jest nie tylko kwestią humanitarną, ale również strategiczną dla rozwoju społeczeństw.

Zdrowie psychiczne w sytuacjach kryzysowych – jak pomagać i nie szkodzić

Głęboki kryzys zdrowia psychicznego w Polsce. „Ludziom jest w tym świecie źle” – ostrzega psychiatra

W Polsce narasta poważny kryzys zdrowia psychicznego. Rosnąca liczba pacjentów, przepełnione poradnie, przemęczeni lekarze, a także samotność i przebodźcowanie codziennością sprawiają, że coraz więcej osób nie radzi sobie z życiem. Jak podkreśla dr Jacek Koprowicz, psychiatra z wieloletnim doświadczeniem, „ludziom jest w tym świecie źle”, a system ochrony zdrowia psychicznego nie nadąża za rzeczywistością.

Rekordowy wzrost problemów psychicznych

Od kilku lat w Polsce obserwuje się gwałtowny wzrost liczby osób zgłaszających się po pomoc psychiatryczną. Dotyczy to zarówno dorosłych, jak i młodzieży. Lęki, depresje, zaburzenia snu, uzależnienia od leków i technologii – to tylko część problemów, z jakimi pacjenci trafiają do gabinetów. Coraz częściej zgłaszają się osoby, które na co dzień muszą funkcjonować na bardzo wysokich obrotach. Praca, kredyty, obowiązki domowe, presja społeczna – to wszystko przytłacza i wywołuje stany lękowe oraz depresyjne.

Życie w trybie przetrwania

Pacjenci opowiadają o tym, że ich dzień zaczyna się o piątej rano, kończy późno w nocy, a w międzyczasie nie ma chwili na odpoczynek. Wielu z nich pracuje na dwa etaty, opiekuje się rodziną i próbuje sprostać wymaganiom społecznym, które narzucają ideał sukcesu i perfekcjonizmu. Przewlekły stres odbija się na zdrowiu – zarówno psychicznym, jak i fizycznym.

Kolejki do psychiatry i brak miejsc

Choć statystyki mówią o średnim czasie oczekiwania do psychiatry wynoszącym około 5–6 tygodni, w rzeczywistości wielu specjalistów już nie prowadzi zapisów dla nowych pacjentów. Oznacza to, że osoby, które po raz pierwszy decydują się na konsultację, zostają bez pomocy. System jest niewydolny – w Polsce pracuje około 4 tysięcy psychiatrów, co jest liczbą dalece niewystarczającą w stosunku do potrzeb społeczeństwa.

Niedobór specjalistów i wypalenie zawodowe

Psychiatrzy są przeciążeni, zmęczeni i coraz częściej wypaleni zawodowo. Pracują w kilku miejscach naraz, mają pełne grafiki, a ich pensje w publicznym systemie zdrowia nie zachęcają do pozostania w zawodzie. Młodzi lekarze coraz rzadziej wybierają specjalizację z psychiatrii – wolą prywatną praktykę lub wyjazd za granicę.

Receptomaty – zagrożenie w cyfrowej pułapce

Jednym z narastających problemów jest także korzystanie z tzw. receptomatów – internetowych formularzy umożliwiających szybkie uzyskanie recepty bez kontaktu z lekarzem. Dla wielu osób to jedyna dostępna forma pomocy, jednak eksperci biją na alarm: przepisywanie leków psychotropowych bez konsultacji może prowadzić do uzależnień i pogorszenia stanu zdrowia. W efekcie pacjenci zaczynają szukać diagnozy w internecie, u znajomych, a nawet u sztucznej inteligencji.

Przebodźcowanie i samotność – nowoczesne choroby cywilizacyjne

Zdaniem dr Koprowicza, coraz większym problemem jest przebodźcowanie, czyli nadmiar informacji, emocji i bodźców, które codziennie atakują nas ze smartfonów, ekranów i mediów społecznościowych. Do tego dochodzi narastające poczucie samotności. W wielu przypadkach pacjenci nie mają z kim porozmawiać, nie mają relacji opartych na zaufaniu i bliskości. Świat stał się szybki, odczłowieczony i zimny – a psychika nie jest w stanie tego udźwignąć.

Czy jest nadzieja?

Reformą, która daje nadzieję na poprawę, są Centra Zdrowia Psychicznego – placówki oferujące szybkie wsparcie, pomoc bez skierowania i terapię środowiskową blisko miejsca zamieszkania. Problemem jest jednak brak kontynuacji reformy i zawieszenie zmian systemowych od lutego 2024 roku. Zdaniem wielu ekspertów, bez odpowiednich przepisów i finansowania ta dobra inicjatywa może upaść.

Co dalej?

Eksperci apelują o:

zwiększenie nakładów na psychiatrię – z obecnych 3,4% do minimum 5% budżetu ochrony zdrowia,
rozwój sieci Centrów Zdrowia Psychicznego,
zatrzymanie odpływu specjalistów,
edukację społeczną i przeciwdziałanie stygmatyzacji osób z problemami psychicznymi,
walkę z nadużywaniem receptomatów i regulację tej formy leczenia.

Podsumowanie

Kryzys zdrowia psychicznego w Polsce narasta. To nie jest problem jednostek – to ogólnospołeczny alarm. Jeśli państwo nie zareaguje szybko i systemowo, liczba osób zmagających się z depresją, nerwicami i myślami samobójczymi będzie dramatycznie rosnąć. Zdrowie psychiczne to nie luksus. To fundament funkcjonowania społeczeństwa.